ناباروری چیست؟
ناباروری به حالتی گفته می‌شود که زوجین با وجود داشتن رابطه جنسی منظم و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری، طی یک سال موفق به بارداری نشوند. این تعریف برای زنانی با سن کمتر از ۳۵ سال صدق می‌کند. اما در زنانی که سن آن‌ها بالای ۳۵ سال است، در صورت عدم بارداری طی ۶ ماه، بررسی‌های لازم باید سریع‌تر آغاز شود.
باتوجه به سن زن نقش مهمی در برنامه‌ریزی برای بارداری دارد، زیرا با افزایش سن، به‌ویژه بعد از ۳۵ سال، احتمال کاهش ذخیره تخمدانی و کیفیت تخمک بالا می‌رود و شانس موفقیت درمان کاهش می‌یابد.
علت ناباروری در زنان
در زنان، ناباروری می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که برخی قابل درمان هستند. مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:
اختلالات تخمک‌گذاری: مثل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، اختلالات تیروئیدی، یا افزایش پرولاکتین.
انسداد یا چسبندگی لوله‌های رحمی: که معمولاً ناشی از عفونت‌های لگنی، اندومتریوز یا جراحی‌های قبلی هستند.
آندومتریوز: بیماری‌ای که در آن بافت داخلی رحم خارج از رحم رشد می‌کند و می‌تواند بر تخمک‌گذاری، عملکرد لوله‌ها و لانه‌گزینی اثر بگذارد.
سن بالا و کاهش ذخیره تخمدانی: به‌مرور زمان کیفیت و تعداد تخمک‌ها کاهش می‌یابد که تأثیر مستقیمی بر باروری دارد.
ناباروری با علت نامشخص: در برخی موارد، با وجود بررسی‌های کامل، علت خاصی برای ناباروری پیدا نمی‌شود.
علت ناباروری در مردان
علل ناباروری مردانه متنوع‌اند و از مسائل ژنتیکی گرفته تا سبک زندگی می‌توانند نقش داشته باشند:
واریکوسل: اتساع وریدهای بیضه که جریان خون را مختل کرده و باعث کاهش کیفیت اسپرم می‌شود.
حذف بخشی از کروموزوم Y
انسداد در مسیر خروج اسپرم
- مصرف برخی داروها بر تولید و کیفیت اسپرم
عفونت‌ها یا التهاب‌ها: مانند اوریون یا عفونت‌های تناسلی مزمن.
مصرف دخانیات (سیگار، قلیان)، الکل، و مواد مخدر: که هم بر تعداد و هم کیفیت اسپرم اثر منفی دارند.
عوامل خطر ناباروری در زنان و مردان
برخی عوامل محیطی و سبک زندگی می‌توانند خطر ناباروری را افزایش دهند:
تعویق بارداری یا بالا رفتن سن خانم‌ها، به‌خصوص بعد از ۳۵ سال
سابقه جراحی‌های لگنی، عفونت‌های لگنی
چاقی و اضافه‌وزن در خانم و آقا
مصرف دخانیات (سیگار، قلیون و الکل)
استرس مزمن و نداشتن خواب کافی
تشخیص ناباروری
برای تشخیص دقیق علت ناباروری، انجام مجموعه‌ای از بررسی‌ها ضروری است. این بررسی‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
آزمایشات هورمونی خانم
بررسی تخمدان‌ها با سونوگرافی واژینال: به‌ویژه در روز دوم یا سوم سیکل قاعدگی.
بررسی باز بودن لوله‌های رحمی با عکس رنگی رحم (HSG)
آزمایش ذخیره تخمدان: مانند اندازه‌گیری سطح AMH یا AFC.
آزمایش اسپرم در آقا و DFI : شامل آنالیز تعداد، حرکت، مورفولوژی و گاهی تست DFI (آسیب DNA اسپرم)
درمان ناباروری چگونه انجام می‌شود؟
انتخاب روش درمان به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله سن خانم، علت ناباروری، وضعیت سلامت عمومی و نتیجه آزمایش‌ها. مهم‌ترین روش‌های درمانی شامل:
تحریک تخمک‌گذاری با داروهای خوراکی یا تزریقی
انجام IUI (تزریق اسپرم به داخل رحم) در مواردی مثل ناباروری با علت مردانه خفیف یا ناباروری بدون علت مشخص
IVF (لقاح آزمایشگاهی) در مواردی مانند انسداد لوله‌ها، اندومتریوز شدید یا ناباروری طولانی‌مدت
هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی در صورت نیاز برای درمان مشکلات رحمی یا لگنی
در برخی بیماران، استفاده از روش‌های کمکی مانند فریز تخمک یا جنین یا استفاده از تخمک/اسپرم اهدایی نیز می‌تواند پیشنهاد شود.
پیشگیری از ناباروری
هرچند بسیاری از علل ناباروری قابل پیشگیری نیستند، اما با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال بروز آن را کاهش داد:
برنامه‌ریزی برای بارداری در سنین مناسب (ترجیحاً زیر ۳۵ سال برای خانم‌ها)
درمان به‌موقع بیماری‌هایی مانند آندومتریوز یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
حفظ وزن مناسب، ورزش منظم و داشتن سبک زندگی سالم
ترک سیگار، قلیان و الکل
فریز تخمک در دختران مجردی که ذخیره تخمدان پایینی دارند یا ازدواج آن‌ها مشخص نیست.
انجام چکاپ‌های منظم برای شناسایی مشکلات پنهان
